Γράφει ο Αλέξανδρος Πιστοφίδης
Πριν 150 χρόνια και συγκεκριμένα στις 14 Σεπτεμβρίου του 1867, εκδόθηκε ο Πρώτος τόμος του «Κεφαλαίου» του Καρλ Μαρξ, του βιβλίου, που, όπως έγραψε πριν λίγες ημέρες η σημαντικότερη γερμανική οικονομική εφημερίδα Handelsblatt: «αυτός που θέλει να κατανοήσει καλύτερα το πώς λειτουργεί το αγοραίο καπιταλιστικό σύστημα και γιατί δημιουργεί διαρκώς κρίσεις, δεν μπορεί να αγνοήσει αυτό το βιβλίο». Όταν, ακόμη και 50 χρόνια από το θάνατό του (1883), όλοι σχεδόν οι αστοί οικονομολόγοι αγνοούσαν πλήρως το φαινόμενο των οικονομικών κρίσεων, ήταν εκείνος που μίλησε για πρώτη φορά για τις αναπόφευκτες κυκλικές περιοδικές κρίσεις του αγοραίου καπιταλιστικού συστήματος.
Με αφορμή τα 150 χρόνια από την έκδοση του «Κεφαλαίου», έχουν γραφτεί και έχουν ειπωθεί αυτές τις ημέρες πολλά κολακευτικά λόγια από εφημερίδες- περιοδικά και από οικονομολόγους όλων των ιδεολογιών και των οικονομικών σχολών διεθνώς. Μέχρι και ο γνωστός σε εμάς για τις νεοφιλελεύθερες θέσεις του, ο Γερμανός οικονομολόγος, πρόεδρος του Διεθνούς Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών της Γερμανίας και σύμβουλος της γερμανικής κυβέρνησης, ο Χανς Βέρνερ Ζιν (Hans-Werner Sinn), εκθειάζει σε προχθεσινό άρθρο του με τίτλο «τι έχει να μας πει σήμερα ο Μαρξ», τη σημασία του «Κεφαλαίου».
Πριν τρία χρόνια και με τίτλο «Marx Was Right::Five Surprising Ways Karl Marx Predicted»(ο Μαρξ είχε δίκαιο: πέντε εκπληκτικοί τρόποι που προέβλεψε), έγραφε το γνωστό περιοδικό Rolling Stone:
1.Η Μεγάλη Ύφεση (Η Χαοτική Φύση του Καπιταλισμού)
Η χαοτική και επιρρεπής σε κρίσεις, φύση του καπιταλισμού και ο αμείλικτος αγώνας για κέρδος, θα οδηγήσει τις εταιρείες στη μηχανοποίηση των χώρων εργασίας τους, παράγοντας όλο και περισσότερα αγαθά, συμπιέζοντας παράλληλα τους μισθούς των εργαζομένων, έως ότου να μη μπορούν πλέον ν’ αγοράζουν τα προϊόντα που δημιουργούν οι ίδιοι. Παράγουμε ακατάπαυστα μέχρις ότου να μη μπορεί κάποιος να αγοράσει τα αγαθά που παράγουμε μείνει κανείς ν’ αγοράζει τ’ αγαθά μας. Σε γενικές γραμμές, αυτό είναι που έκανε τη αγορά ακινήτων να καταρρεύσει το 2008. Δεκαετίες άμβλυνσης ανισοτήτων με μείωση των εισοδημάτων, η οποία οδήγησε όλο και περισσότερους Αμερικανούς στη χρεοκοπία. Όταν δεν υπήρχαν πια άλλα ενυπόθηκα δάνεια, όλη η πρόσοψη κατέρρευσε, όπως ακριβώς γνώριζε ο Μαρξ πως θα γινόταν.
2.iPhone (Φανταστικές ορέξεις)
Ο Μαρξ προειδοποίησε, ότι ο καπιταλισμός προσδίδει υψηλή αξία σε αυθαίρετα στην ουσία προϊόντα, θα οδηγούσε με την πάροδο του χρόνου, σ’ αυτό που αποκάλεσε “μια επινοημένη και συνεχώς υπολογισμένη υποταγή σε απάνθρωπες, σοφιστικέ, αφύσικες και φανταστικές ορέξεις.” Είναι ένας σκληρός αλλά ακριβής τρόπος περιγραφής της σύγχρονης Αμερικής, όπου απολαμβάνουμε μιαν απίστευτη πολυτέλεια και όμως συνεχίζουμε παρασυρμένοι από μια συνεχή ανάγκη ν’ αγοράζουμε όλο και περισσότερα. Σκεφτείτε το iPhone 5S που ίσως έχετε. Είναι πραγματικά τόσο πολύ καλύτερα από ό,τι το iPhone 5 της περασμένης χρονιάς, ή το iPhone 4S ένα χρόνο πριν από αυτό; Πρόκειται για μια πραγματική ανάγκη, ή για μια επινοημένη; Κι ενώ κινεζικές οικογένειες αρρωσταίνουν η μία μετά την άλλη με καρκίνο εξαιτίας των ηλεκτρονικών μας αποβλήτων, τα πολυεθνικά μονοπώλια δημιουργούν τεράστιες διαφημιστικές εκστρατείες γύρω από την ιδέα, ότι πρέπει να καταστρέψουμε πολύ καλά προϊόντα χωρίς να υπάρχει πραγματικός λόγος. Αν ο Μαρξ μπορούσε να το δει αυτό, θα μας έκλεινε το μάτι.
3.Το ΔΝΤ (Η Παγκοσμιοποίηση του Καπιταλισμού)
Οι ιδέες του Μαρξ σχετικά με την υπερπαραγωγή τον οδήγησαν στην πρόβλεψη αυτού που τώρα ονομάζουμε παγκοσμιοποίηση(εξάπλωση του
καπιταλισμού σε όλο τον πλανήτη σε αναζήτηση νέων αγορών). “Η ανάγκη μιας συνεχώς επεκτεινόμενης αγοράς πώλησης προϊόντων, κυνηγά την αστική τάξη σ’ ολόκληρα τα πλάτη και τα μήκη του πλανήτη”, έγραψε. “Πρέπει να φωλιάσει παντού, να εγκατασταθεί παντού, να δημιουργεί συνδέσεις παντού”. Κι ενώ αυτό μπορεί να μοιάζει προφανές σήμερα, ο Μαρξ έγραψε αυτά τα λόγια το 1848, όταν η παγκοσμιοποίηση ήταν πάνω από ένα αιώνα μακριά. Και δεν έπεσε μέσα στο τι τελικά συνέβη στα τέλη του 20ου αιώνα – έπεσε όμως μέσα στο γιατί συνέβη: Η αδιάκοπη αναζήτηση για νέες αγορές και φθηνό εργατικό δυναμικό, καθώς και η αδιάκοπη ζήτηση για περισσότερους φυσικούς πόρους, είναι τέρατα που απαιτούν συνεχή τροφοδοσία.
4.Walmart (Μονοπώλιο)
Στην κλασσική θεωρία οικονομικών, ο ανταγωνισμός εικάζεται ως φυσιολογικός και, ως εκ τούτου αυτοτροφοδοτούμενος. Ο Μαρξ, ωστόσο, υποστήριξε ότι η ισχύς της αγοράς θα είναι στην πραγματικότητα συγκεντρωμένη σε μεγάλες μονοπωλιακές επιχειρήσεις, καθώς όλο και περισσότερο, η μία επιχείρηση θα κατασπάραζε την άλλη. Σήμερα, τα οικογενειακά καταστήματα της γειτονιάς έχουν αντικατασταθεί από ανελαστικά οικοδομήματα καταστημάτων, όπως η Wal-Mart, οι μικρές συνεταιριστικές τράπεζες έχουν αντικατασταθεί από τις παγκόσμιες τράπεζες, όπως η J.P. Morgan Chase, και μικρές αγροτικές φάρμες έχουν αντικατασταθεί από γεωργικές βιομηχανίες, όπως η Archer Daniels Midland. Ο κόσμος της τεχνολογίας επίσης, τείνει ήδη να συγκεντρωθεί σε μεγάλες εταιρείες, που καταπίνουν τις νεοσύστατες επιχειρήσεις όσο πιο γρήγορα μπορούν. Οι πολιτικοί προσποιούνται πως νοιάζονται για τις ελάχιστες μικρές επιχειρήσεις που έχουν μείνει και διώκουν τις πιο επιθετικές για αντιμονοπωλιακές τακτικές- ως επί το πλείστον όμως, γνωρίζουμε πως οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι εδώ για να μείνουν.
5.Χαμηλοί μισθοί, Μεγάλα κέρδη (ο Εφεδρικός Στρατός της Βιομηχανικής Εργασίας)
Ο Μαρξ πίστευε ότι οι μισθοί θα κρατηθούν σε χαμηλά επίπεδα από τον «εφεδρικό στρατό εργασίας», τον οποίο εξήγησε απλά, χρησιμοποιώντας κλασσικές οικονομικές τεχνικές: Οι καπιταλιστές θέλουν να πληρώνουν όσο το δυνατόν λιγότερο για εργατικά, κι αυτό είναι πιο εύκολο όταν υπάρχει αφθονία εργαζομένων στην αγορά. Συνεπώς, μετά από μια ύφεση, χρησιμοποιώντας τη μαρξιστική ανάλυση, θα προβλέπαμε ότι τα υψηλά ποσοστά ανεργίας θα κρατήσουν τους μισθούς στάσιμους, ενώ τα κέρδη θα εκτιναχθούν στα ύψη, επειδή οι εργαζόμενοι είναι πολύ
φοβισμένοι απ’ την ανεργία ώστε να εγκαταλείψουν την εκμετάλλευση και τις φριχτές θέσεις εργασίας τους. Και κοίτα να δεις! Η αυθεντία επί του είδους Wall Street Journal προειδοποιεί, “Τον τελευταίο καιρό, η ανάκαμψη των ΗΠΑ εμφανίζει κάποια μαρξιστικά γνωρίσματα. Τα κέρδη των επιχειρήσεων αυξάνονται κι η αύξηση της παραγωγικότητας επέτρεψε στις επιχειρήσεις να αναπτυχθούν, χωρίς να κάνουν πολλά για να μειώσουν τις τεράστιες στρατιές ανέργων”. Κι αυτό διότι οι εργαζόμενοι είναι τρομοκρατημένοι για να αφήσουν τις δουλειές τους και ως εκ τούτου στερούνται διαπραγματευτικής ισχύος. Δεν είναι ν’ απορείς που η καλύτερη στιγμή για δίκαιη ανάπτυξη είναι σε περιόδους «πλήρους απασχόλησης», όταν η ανεργία είναι σε χαμηλά επίπεδα κι οι εργαζόμενοι μπορούν να απειλήσουν να βρουν άλλη δουλειά.
Όταν υποστήριζε ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο ένα σχήμα προοδευτικής φορολογίας εισοδήματος, σε καμία χώρα δεν εφαρμοζόταν. Τώρα, μόλις και μετά βίας θα βρεθεί χώρα χωρίς προοδευτικό πλάνο φόρου εισοδήματος κι αυτό αποτελεί μόνο ένα μέτρο με το οποίο οι ΗΠΑ προσπαθούν να καταπολεμήσουν την εισοδηματική ανισότητα. Όπως είχε γράψει λίγο πριν το θανατό του ο αμερικανός καθηγητής οικονομίας στο Χάρβαρντο, ο Robert L. Heilbroner, “Στρεφόμαστε στον Μαρξ, όχι επειδή είναι αλάθητος, αλλά επειδή είναι αναπόφευκτος“. Σήμερα, σε έναν κόσμο ανήκουστου πλούτου και ταυτόχρονα απόλυτης φτώχειας, όπου οι πλουσιότεροι 85 άνθρωποι κατέχουν περισσότερο πλούτο από 3 δισεκατομμύρια ανθρώπων, η περίφημη κραυγή, «Εργάτες όλου του κόσμου ενωθείτε – Δεν έχετε τίποτα να χάσετε παρά μόνο τις αλυσίδες σας,” διατηρεί ακόμα δυνατή την επικαιρότητά της.
Το γιατί οι χαμένοι από την παγκοσμιοποίηση δεν επαναστατούν, αλλά πολλοί από αυτούς παραιτούνται ακόμη και του δικαιώματος ψήφου και πολλοί άλλοι στρέφονται προς τα δεξιά, είναι μια άλλη ιστορία που απαιτεί μια άλλη ανάλυση, σε ένα επόμενο άρθρο.
Με αφορμή τα 150 χρόνια από την έκδοση του «Κεφαλαίου», έχουν γραφτεί και έχουν ειπωθεί αυτές τις ημέρες πολλά κολακευτικά λόγια από εφημερίδες- περιοδικά και από οικονομολόγους όλων των ιδεολογιών και των οικονομικών σχολών διεθνώς. Μέχρι και ο γνωστός σε εμάς για τις νεοφιλελεύθερες θέσεις του, ο Γερμανός οικονομολόγος, πρόεδρος του Διεθνούς Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών της Γερμανίας και σύμβουλος της γερμανικής κυβέρνησης, ο Χανς Βέρνερ Ζιν (Hans-Werner Sinn), εκθειάζει σε προχθεσινό άρθρο του με τίτλο «τι έχει να μας πει σήμερα ο Μαρξ», τη σημασία του «Κεφαλαίου».
Πριν τρία χρόνια και με τίτλο «Marx Was Right::Five Surprising Ways Karl Marx Predicted»(ο Μαρξ είχε δίκαιο: πέντε εκπληκτικοί τρόποι που προέβλεψε), έγραφε το γνωστό περιοδικό Rolling Stone:
1.Η Μεγάλη Ύφεση (Η Χαοτική Φύση του Καπιταλισμού)
Η χαοτική και επιρρεπής σε κρίσεις, φύση του καπιταλισμού και ο αμείλικτος αγώνας για κέρδος, θα οδηγήσει τις εταιρείες στη μηχανοποίηση των χώρων εργασίας τους, παράγοντας όλο και περισσότερα αγαθά, συμπιέζοντας παράλληλα τους μισθούς των εργαζομένων, έως ότου να μη μπορούν πλέον ν’ αγοράζουν τα προϊόντα που δημιουργούν οι ίδιοι. Παράγουμε ακατάπαυστα μέχρις ότου να μη μπορεί κάποιος να αγοράσει τα αγαθά που παράγουμε μείνει κανείς ν’ αγοράζει τ’ αγαθά μας. Σε γενικές γραμμές, αυτό είναι που έκανε τη αγορά ακινήτων να καταρρεύσει το 2008. Δεκαετίες άμβλυνσης ανισοτήτων με μείωση των εισοδημάτων, η οποία οδήγησε όλο και περισσότερους Αμερικανούς στη χρεοκοπία. Όταν δεν υπήρχαν πια άλλα ενυπόθηκα δάνεια, όλη η πρόσοψη κατέρρευσε, όπως ακριβώς γνώριζε ο Μαρξ πως θα γινόταν.
2.iPhone (Φανταστικές ορέξεις)
Ο Μαρξ προειδοποίησε, ότι ο καπιταλισμός προσδίδει υψηλή αξία σε αυθαίρετα στην ουσία προϊόντα, θα οδηγούσε με την πάροδο του χρόνου, σ’ αυτό που αποκάλεσε “μια επινοημένη και συνεχώς υπολογισμένη υποταγή σε απάνθρωπες, σοφιστικέ, αφύσικες και φανταστικές ορέξεις.” Είναι ένας σκληρός αλλά ακριβής τρόπος περιγραφής της σύγχρονης Αμερικής, όπου απολαμβάνουμε μιαν απίστευτη πολυτέλεια και όμως συνεχίζουμε παρασυρμένοι από μια συνεχή ανάγκη ν’ αγοράζουμε όλο και περισσότερα. Σκεφτείτε το iPhone 5S που ίσως έχετε. Είναι πραγματικά τόσο πολύ καλύτερα από ό,τι το iPhone 5 της περασμένης χρονιάς, ή το iPhone 4S ένα χρόνο πριν από αυτό; Πρόκειται για μια πραγματική ανάγκη, ή για μια επινοημένη; Κι ενώ κινεζικές οικογένειες αρρωσταίνουν η μία μετά την άλλη με καρκίνο εξαιτίας των ηλεκτρονικών μας αποβλήτων, τα πολυεθνικά μονοπώλια δημιουργούν τεράστιες διαφημιστικές εκστρατείες γύρω από την ιδέα, ότι πρέπει να καταστρέψουμε πολύ καλά προϊόντα χωρίς να υπάρχει πραγματικός λόγος. Αν ο Μαρξ μπορούσε να το δει αυτό, θα μας έκλεινε το μάτι.
3.Το ΔΝΤ (Η Παγκοσμιοποίηση του Καπιταλισμού)
Οι ιδέες του Μαρξ σχετικά με την υπερπαραγωγή τον οδήγησαν στην πρόβλεψη αυτού που τώρα ονομάζουμε παγκοσμιοποίηση(εξάπλωση του
καπιταλισμού σε όλο τον πλανήτη σε αναζήτηση νέων αγορών). “Η ανάγκη μιας συνεχώς επεκτεινόμενης αγοράς πώλησης προϊόντων, κυνηγά την αστική τάξη σ’ ολόκληρα τα πλάτη και τα μήκη του πλανήτη”, έγραψε. “Πρέπει να φωλιάσει παντού, να εγκατασταθεί παντού, να δημιουργεί συνδέσεις παντού”. Κι ενώ αυτό μπορεί να μοιάζει προφανές σήμερα, ο Μαρξ έγραψε αυτά τα λόγια το 1848, όταν η παγκοσμιοποίηση ήταν πάνω από ένα αιώνα μακριά. Και δεν έπεσε μέσα στο τι τελικά συνέβη στα τέλη του 20ου αιώνα – έπεσε όμως μέσα στο γιατί συνέβη: Η αδιάκοπη αναζήτηση για νέες αγορές και φθηνό εργατικό δυναμικό, καθώς και η αδιάκοπη ζήτηση για περισσότερους φυσικούς πόρους, είναι τέρατα που απαιτούν συνεχή τροφοδοσία.
4.Walmart (Μονοπώλιο)
Στην κλασσική θεωρία οικονομικών, ο ανταγωνισμός εικάζεται ως φυσιολογικός και, ως εκ τούτου αυτοτροφοδοτούμενος. Ο Μαρξ, ωστόσο, υποστήριξε ότι η ισχύς της αγοράς θα είναι στην πραγματικότητα συγκεντρωμένη σε μεγάλες μονοπωλιακές επιχειρήσεις, καθώς όλο και περισσότερο, η μία επιχείρηση θα κατασπάραζε την άλλη. Σήμερα, τα οικογενειακά καταστήματα της γειτονιάς έχουν αντικατασταθεί από ανελαστικά οικοδομήματα καταστημάτων, όπως η Wal-Mart, οι μικρές συνεταιριστικές τράπεζες έχουν αντικατασταθεί από τις παγκόσμιες τράπεζες, όπως η J.P. Morgan Chase, και μικρές αγροτικές φάρμες έχουν αντικατασταθεί από γεωργικές βιομηχανίες, όπως η Archer Daniels Midland. Ο κόσμος της τεχνολογίας επίσης, τείνει ήδη να συγκεντρωθεί σε μεγάλες εταιρείες, που καταπίνουν τις νεοσύστατες επιχειρήσεις όσο πιο γρήγορα μπορούν. Οι πολιτικοί προσποιούνται πως νοιάζονται για τις ελάχιστες μικρές επιχειρήσεις που έχουν μείνει και διώκουν τις πιο επιθετικές για αντιμονοπωλιακές τακτικές- ως επί το πλείστον όμως, γνωρίζουμε πως οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι εδώ για να μείνουν.
5.Χαμηλοί μισθοί, Μεγάλα κέρδη (ο Εφεδρικός Στρατός της Βιομηχανικής Εργασίας)
Ο Μαρξ πίστευε ότι οι μισθοί θα κρατηθούν σε χαμηλά επίπεδα από τον «εφεδρικό στρατό εργασίας», τον οποίο εξήγησε απλά, χρησιμοποιώντας κλασσικές οικονομικές τεχνικές: Οι καπιταλιστές θέλουν να πληρώνουν όσο το δυνατόν λιγότερο για εργατικά, κι αυτό είναι πιο εύκολο όταν υπάρχει αφθονία εργαζομένων στην αγορά. Συνεπώς, μετά από μια ύφεση, χρησιμοποιώντας τη μαρξιστική ανάλυση, θα προβλέπαμε ότι τα υψηλά ποσοστά ανεργίας θα κρατήσουν τους μισθούς στάσιμους, ενώ τα κέρδη θα εκτιναχθούν στα ύψη, επειδή οι εργαζόμενοι είναι πολύ
φοβισμένοι απ’ την ανεργία ώστε να εγκαταλείψουν την εκμετάλλευση και τις φριχτές θέσεις εργασίας τους. Και κοίτα να δεις! Η αυθεντία επί του είδους Wall Street Journal προειδοποιεί, “Τον τελευταίο καιρό, η ανάκαμψη των ΗΠΑ εμφανίζει κάποια μαρξιστικά γνωρίσματα. Τα κέρδη των επιχειρήσεων αυξάνονται κι η αύξηση της παραγωγικότητας επέτρεψε στις επιχειρήσεις να αναπτυχθούν, χωρίς να κάνουν πολλά για να μειώσουν τις τεράστιες στρατιές ανέργων”. Κι αυτό διότι οι εργαζόμενοι είναι τρομοκρατημένοι για να αφήσουν τις δουλειές τους και ως εκ τούτου στερούνται διαπραγματευτικής ισχύος. Δεν είναι ν’ απορείς που η καλύτερη στιγμή για δίκαιη ανάπτυξη είναι σε περιόδους «πλήρους απασχόλησης», όταν η ανεργία είναι σε χαμηλά επίπεδα κι οι εργαζόμενοι μπορούν να απειλήσουν να βρουν άλλη δουλειά.
Όταν υποστήριζε ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο ένα σχήμα προοδευτικής φορολογίας εισοδήματος, σε καμία χώρα δεν εφαρμοζόταν. Τώρα, μόλις και μετά βίας θα βρεθεί χώρα χωρίς προοδευτικό πλάνο φόρου εισοδήματος κι αυτό αποτελεί μόνο ένα μέτρο με το οποίο οι ΗΠΑ προσπαθούν να καταπολεμήσουν την εισοδηματική ανισότητα. Όπως είχε γράψει λίγο πριν το θανατό του ο αμερικανός καθηγητής οικονομίας στο Χάρβαρντο, ο Robert L. Heilbroner, “Στρεφόμαστε στον Μαρξ, όχι επειδή είναι αλάθητος, αλλά επειδή είναι αναπόφευκτος“. Σήμερα, σε έναν κόσμο ανήκουστου πλούτου και ταυτόχρονα απόλυτης φτώχειας, όπου οι πλουσιότεροι 85 άνθρωποι κατέχουν περισσότερο πλούτο από 3 δισεκατομμύρια ανθρώπων, η περίφημη κραυγή, «Εργάτες όλου του κόσμου ενωθείτε – Δεν έχετε τίποτα να χάσετε παρά μόνο τις αλυσίδες σας,” διατηρεί ακόμα δυνατή την επικαιρότητά της.
Το γιατί οι χαμένοι από την παγκοσμιοποίηση δεν επαναστατούν, αλλά πολλοί από αυτούς παραιτούνται ακόμη και του δικαιώματος ψήφου και πολλοί άλλοι στρέφονται προς τα δεξιά, είναι μια άλλη ιστορία που απαιτεί μια άλλη ανάλυση, σε ένα επόμενο άρθρο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου