Η σύγχρονη Γενική Παιδεία στην αντίληψη του ΚΚΕ για το σχολείο

Στην πρόταση του ΚΚΕ για το Ενιαίο 12χρονο Σχολείο της Σύγχρονης Γενικής Παιδείας αναφέρεται: «Η εξασφάλιση Βασικής - Γενικής Εκπαίδευσης για όλους, πριν από την επαγγελματική επιλογή, αποτελεί αδήριτη ανάγκη και δυνατότητα της εποχής. Η εξέλιξη των επιστημών, της τεχνολογίας, της παραγωγής, καθιστά αναγκαία τη... Βασική - Γενική Εκπαίδευση, πάνω στην οποία θα οικοδομήσει ο νέος την παραπέρα κοινωνική του ανάπτυξη, την τεχνική, καλλιτεχνική, επιστημονική του ειδίκευση. (...) Η πλατιά Γενική Παιδεία, η απόκτηση γενικής αντίληψης για τη φύση και την κοινωνία, είναι το θεμέλιο για την ανάπτυξη εξελιγμένων δυνατοτήτων όπως η δημιουργικότητα και η πολυμέρεια, η συμμετοχή στην οργάνωση και διοίκηση της σοσιαλιστικής οικονομίας, στα όργανα της εργατικής εξουσίας. (...) [Η] Γενική Παιδεία δεν είναι γνώση για πολλά πράγματα ή απλή εγκυκλοπαιδική συσσώρευση πληροφοριών. Είναι μέθοδος κατάκτησης του ειδικού, ικανότητα σύνδεσης των ειδικών γνωρισμάτων των φαινόμενων και λύσης γενικών προβλημάτων».

Σε ποιο έδαφος διαμορφώνεται η απαίτηση για σύγχρονη Βασική - Γενική Παιδεία στο σχολείο του σοσιαλισμού

Η διαρκής μέριμνα για τη συνεχή ανάπτυξη μέσων παραγωγής και την εξασφάλιση της απαραίτητης εξειδικευμένης εργατικής δύναμης είναι καθοριστικά στοιχεία για την ολοένα και μεγαλύτερη εμβάθυνση των νέων κοινωνικών σχέσεων. Από την άποψη αυτή, καθίσταται κεντρικό ζητούμενο το περιεχόμενο της Εκπαίδευσης. Σημειώνουμε ότι μιλώντας συγκεκριμένα για τις κομμουνιστικές κοινωνικές σχέσεις, η ανάπτυξή τους δεν μπορεί και δεν πρέπει να κατανοείται μονοδιάστατα, από την άποψη της οικονομικής πλευράς που εμπερικλείεται σε αυτές, αλλά και από την άποψη του πώς ο μαθητής - αυριανός εργαζόμενος καθίσταται δραστήριος και ενεργός παράγοντας της κοινωνικής ανάπτυξης, της άσκησης της εργατικής εξουσίας και του ελέγχου, ώστε να διαμορφώνεται το υλικό έδαφος στο οποίο θα βαθαίνει αποτελεσματικά, στη βάση της κοινωνικοποίησης της παραγωγής, και ο κεντρικός σχεδιασμός και οργάνωση της παραγωγής και της κατανομής.

Ετσι, ζητούμενο μέσα και από τη διαμόρφωση του περιεχομένου της σύγχρονης βασικής εκπαίδευσης είναι το να τίθενται οι βάσεις για τη συνεχή μορφωτική - πολιτιστική ανάπτυξη, την τεχνολογική και επιστημονική ειδίκευση, ώστε με τη σειρά του, το δυναμικό των αποφοίτων να παίζει τον ενεργητικό του ρόλο στο έδαφος των νέων σχέσεων παραγωγής και της εργατικής εξουσίας, ως προς τη διευρυμένη ικανοποίηση των συνεχώς αναπτυσσόμενων αναγκών της κοινωνίας, σε υλικά αγαθά, κοινωνικές παροχές, πολιτισμό, ελεύθερο χρόνο.

Αντικειμενικά, και για τις ανάγκες της σοσιαλιστικής εξουσίας και παραγωγής, ζητούμενο για την πιο σημαντική παραγωγική δύναμη, τον άνθρωπο, είναι η γνώση και αφομοίωση των βασικών νόμων κίνησης και οργάνωσης της οικονομίας, γενικότερα της κοινωνίας. Αυτή η απαίτηση έχει και μορφωτική αλλά και διαπαιδαγωγητική πλευρά.

Σε αυτή την απαίτηση δίνει απάντηση το σχολείο του εργατικού κράτους. Αυτό καθοδηγεί και διαμορφώνει το υπόβαθρο για την κατάκτηση της πολύμορφης γνώσης που έχει κατακτήσει η σύγχρονη επιστήμη, με επίκεντρο τη διαλεκτική - υλιστική θεωρία για τη γνώση της φύσης, του ανθρώπου, της κοινωνικής εξέλιξης. Ετσι, στο σχολείο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην Ελλάδα θα αξιοποιούνται οι πλέον κατάλληλες και σύγχρονες διδακτικές μέθοδες και μέσα, ώστε να επιτυγχάνεται η εμπέδωση της γνώσης, η ανάπτυξη διαλεκτικής - υλιστικής σκέψης, η αυτοπειθαρχία και η συλλογικότητα.

Οι εξελίξεις σε όλους τους τομείς της παραγωγής και εν γένει της κοινωνίας γεννούν την ανάγκη για ολόπλευρα μορφωμένους ανθρώπους. Κι όμως, την ίδια στιγμή που απαιτούνται με ταχύτητα νέες γνώσεις και επιστημονικότητα στην εξήγηση νέων φαινομένων, την ίδια στιγμή που ο μαθητής βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα τεράστιο όγκο γνώσεων αλλά και πληροφοριών, που μπορεί να αντλήσει από πολλές πηγές στις οποίες έχει πρόσβαση, βλέπουμε στο σχολείο να απουσιάζει ένα επιστημονικό υπόβαθρο κατανόησης του κόσμου, τέτοιο που θα του δίνει τη δυνατότητα να μπορεί ουσιαστικά να τα διαχειρίζεται. Αυτό είναι που προσδιορίζει το ουσιαστικό περιεχόμενο της σύγχρονης Γενικής Παιδείας στο σχολείο του σοσιαλισμού.

Βασικό ζήτημα η διαμόρφωση επιστημονικού κριτηρίου και μεθοδολογίας προσέγγισης της γνώσης σε κάθε ηλικία

Στην πρόταση του ΚΚΕ για το σχολείο αναφέρεται: «Η διεύρυνση του πεδίου των γνώσεων συνδέεται με τις νέες δυνατότητες για τη γενική μόρφωση του ανθρώπου. (...) Επειδή η συσσώρευση των επιστημονικών γνώσεων αλλά και οι ρυθμοί της ανανέωσής τους είναι υψηλοί, το σχολείο και στο σοσιαλισμό δεν είναι ο αποκλειστικός φορέας μετάδοσης της γνώσης, έχει όμως τον κρίσιμο ρόλο να διαμορφώσει κριτήριο, για να επιλέγουν οι μαθητές, μέσα στον καταιγισμό των πληροφοριών, την αληθινή γνώση, να αποκτήσουν μέθοδο προσανατολισμού και μελέτης της φύσης και της κοινωνίας, να οργανώσουν την ίδια την προσωπικότητά τους σε σύνολο οργανικά συγκροτημένο, που εξασφαλίζουν τη συναισθηματική και βουλητική του ισορροπία».

Πώς μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο; Για να βρούμε την απάντηση, θα πρέπει να ανατρέξουμε στην ίδια την πορεία διαμόρφωσης και ανάπτυξης του σώματος της επιστημονικής γνώσης. Θα πρέπει, δηλαδή, να εντοπίσουμε ότι αυτή συγκροτείται μέσα από πολλές, επάλληλες, αλληλοσυμπληρούμενες, αλλά και διαφορετικές έως και αντιφατικές μεταξύ τους επιμέρους σχετικές αλήθειες, που όμως η κάθε μια τους εγκολπώνεται μια πλευρά της αντικειμενικής πραγματικότητας κι έτσι, στο σύνολό τους και ιστορικά, προοδευτικά συμπληρώνουν το «παζλ» της εικόνας του κόσμου που αναδεικνύεται μέσω της επιστήμης. Είναι αυτή η εικόνα που επιβεβαιώνεται μέσα από την κοινωνική πρακτική, την παραγωγή, ώστε να μπορεί να καθορίζεται η συνειδητή περπατησιά του κοινωνικού ανθρώπου στην ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης, στην αντικειμενική, φυσική και κοινωνική πραγματικότητα με την οποία αλληλεπιδρά, ως ζωντανό στοιχείο και μέρος της την κάθε στιγμή. Με δυο λόγια, δηλαδή, θα πρέπει να αναζητήσουμε την απάντηση στην ενότητα του κόσμου στη βάση της υλικότητάς του.

Οι μαθητές μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία μπορούν και πρέπει να ωθούνται στην ανακάλυψη των αντικειμενικών σχέσεων που υπάρχουν ανάμεσα σε όλες τις μορφές της πραγματικότητας. Από την άποψη αυτή, η γνώση των ιδιαίτερων νομοτελειών κάθε μορφής κίνησης με την οποία καταπιάνεται το κάθε μάθημα και ενότητα που διδάσκεται στο σχολείο, που κάθε μια τους περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα φαινομένων, μέσα από τη συνολική σχολική διαδρομή κατατείνει στο να ανασυγκροτεί την πορεία αντιφατικής ανάπτυξης της ανθρώπινης (κοινωνικής) εργασίας και ιστορίας, καθώς και της γνώσης που προσιδιάζει σε κάθε φάση της. Μέσα από αυτό το δρόμο, καλλιεργείται η επιστημονική αντίληψη, αναδεικνύεται ότι οι επιστημονικές γνώσεις είναι αποτέλεσμα έρευνας, αντιφάσεων που ανακαλύφτηκαν και λύθηκαν στη βάση των αναγκών που προέκυπταν από τις ίδιες τις απαιτήσεις που επέβαλαν το σύνολο των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών στην εκάστοτε φάση. Γι' αυτό και στην πρόταση του ΚΚΕ για το σχολείο σημειώνεται ότι: «Βασική αρχή της δόμησης του νέου αναλυτικού προγράμματος του ενιαίου σχολείου είναι η ενότητα του προγράμματος κι η σπειροειδής ανάπτυξη της ύλης σε κύκλους, ανάλογα με τις ηλικιακές φάσεις ανάπτυξης του παιδιού και του εφήβου, που ακολουθεί την ίδια τη διαλεκτική πορεία της γνώσης. Από τη ζωντανή θεώρηση στην αφηρημένη νόηση κι από κει στην πράξη».

Με άλλα λόγια, το ζητούμενο στο σχολείο για το οποίο μιλάμε είναι από τις πιο μικρές κιόλας ηλικίες, να χτίζονται οι προϋποθέσεις ώστε μέσα απ' όλα τα μαθήματα να ξεπροβάλλει η πίστη στη δυνατότητα του ανθρώπου να γνωρίσει και να αλλάξει τον κόσμο. Προοδευτικά, όσο τα παιδιά μεγαλώνουν, πιο συστηματικά και ολοκληρωμένα να κατανοούν την κίνηση ως τρόπο ύπαρξης της ύλης, τις ιδιαιτερότητες και τα γνωρίσματα των επιμέρους μορφών της. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, οι μαθητές θα οδηγούνται συνεχώς σε καταστάσεις γόνιμου προβληματισμού, θα ακονίζουν το μαχαίρι της κριτικής, η σκέψη τους θα βρίσκεται διαρκώς μπροστά σε νέες προκλήσεις.

Ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει τον κόσμο και να τον αλλάξει

Ως προς τη συγκρότηση του διδακτικού περιεχομένου των επιμέρους μαθημάτων και συνολικά της δόμησης του αναλυτικού προγράμματος των 12 τάξεων, το καθοριστικό στοιχείο είναι η προσέγγισή τους μέσω της φιλοσοφικής αντίληψης του διαλεκτικού υλισμού, που απορρέει και βασίζεται στην ίδια την αντικειμενική πραγματικότητα και κάνει ξεκάθαρο πως ό,τι υπάρχει στη φύση και την κοινωνία, αναπτύσσεται διαρκώς, αλλάζει συνεχώς κι ακριβώς επειδή μπορώ να το γνωρίσω και να μάθω το πώς αναπτύσσεται, μπορώ να καθορίσω τους σκοπούς και τις πράξεις μου σε σχέση με αυτό, και έτσι προσφέρει στον άνθρωπο την αισιόδοξη βεβαιότητα ότι μπορεί να γνωρίσει τον κόσμο και τελικά να τον αλλάξει.

Από την άποψη αυτή, τα θεμελιώδη ζητήματα για την κατανόηση του σημερινού κόσμου και την τοποθέτηση του ανθρώπου μέσα σ' αυτόν θα εξετάζονται στο πλαίσιο του αναλυτικού προγράμματος μέσα από την αλληλεξάρτηση των μαθημάτων. Με αυτό τον τρόπο αντιμετωπίζεται ο κίνδυνος της μονομέρειας, των πολλών και ανώφελων επικαλύψεων από μάθημα σε μάθημα και από τάξη σε τάξη και άλλες τέτοιες αδυναμίες ή υπερβολές που προσιδιάζουν στο σχολείο που έχουμε γνωρίσει στη χώρα μας. Η λογική, δηλαδή, με την οποία δομείται το αναλυτικό πρόγραμμα συνολικά για τις 12 τάξεις, δεν είναι το πώς απλά θα αποκτήσει συνέχεια η διδασκαλία του κάθε αντικειμένου από τάξη σε τάξη, αλλά κυρίως το πώς θα υπάρξει σύνθεση στη διδακτική των διάφορων επιστημονικών κλάδων και μαθημάτων. Κι αυτό γιατί ζητούμενο είναι το πώς το κάθε μάθημα θα συμβάλλει, μέσα από την ιδιαίτερη λειτουργία του και σύμφωνα με την πορεία της ανάπτυξης του παιδιού και του εφήβου, στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας.

Στην αντίληψη του ΚΚΕ, σκοπός της Εκπαίδευσης είναι η συνολική διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου, η όσο το δυνατόν πιο ισόρροπη και ολόπλευρη ανάπτυξη της νόησης, του συναισθήματος, της βούλησης. Κι αυτό, ακριβώς, γιατί ζητούμενο είναι η καλλιέργεια του νέου ανθρώπου, που καλείται να παίξει συγκεκριμένο ρόλο στο πλαίσιο της νέας κοινωνίας.

Δ. Κ.



rizospastis